Dekoracja malarska na fryzie ulokowanym na brzuścu bardzo niestarannie malowana przedstawia postać siedzącą na zydlu pomiędzy motywem dwojga oczu. Kompozycję uzupełniają dwa rozchodzące się na boki pędy, które stwarzają wrażenie zawieszenia na nich tego przedstawienia. Wizerunek trudny jest do interpretacji, ze względu na bardzo schematyczne malarskie opracowanie czarnofigurowe z akcentami bieli i podkreślone zamaszystymi liniami rytymi. Najprawdopodobniej wiąże się on z tematyką dionizyjską. Być może jest to postać siedzącego na składanym zydlu, typu „diphros okladias” samego Dionizosa odzianego w himation i przypuszczalnie trzymającego róg do picia, zupełnie podobnie jak na kyliksie (ryc. 4) z krakowskich, uniwersyteckich zbiorów, dawniej w kolekcji książąt Czartoryskich (inw. MUJ/217). Z tym, że na krakowskim naczyniu scena jest rozbudowana o inne postaci dionizjów, natomiast na lekycie podarowanym do malborskich zbiorów jest wyjęta z kontekstu, a jakby flankowana wielkim motywem dwojga oczu.

Nieznany jest malarz, który wykonał tę scenę na malborskim naczyniu, ale widoczne są wpływy innego, dobrze znanego warsztatu mistrza Diosphosa, który działał w latach 500‒475 p.n.e. w Atenach, a specjalizował się w malarstwie czarno figurowym. Zaletą warsztatu Diosphosa była biegłość i staranność w opracowywaniu kształtu postaci i precyzja w oddaniu szczegółów kompozycji, jak też świetny rysunek podkreślony gdzieniegdzie konturem rytej kreski. Tej jakości w malarskim opracowaniu przedstawienia na malborskim egzemplarzu nie widzimy, stąd hipoteza o nieznanym i zdecydowanie mniej utalentowanym malarzu, być może naśladowcy warsztatu mistrza Diosphosa. Potwierdzają to jeszcze inne elementy, a mianowicie kształt naczynia oraz identyczne czarne niezbyt staranne opracowanie dolnej partii naczynia z motywem wstęgi tuż pod fryzem, na zewnątrz i wewnątrz na czarno pomalowany lejkowaty wylew i taśmowate ucho. Ponadto malarz ten w dużym stopniu inspirował się powszechnie wówczas modnym ikonograficznym tematem dionizjów umieszczanym wizualnie pomiędzy motywem apotropaicznie rozumianych oczu (ryc. 5‒6). W kulturze ludowej starożytnej Grecji motyw oczu na naczyniu, jak się do tej pory uważało, miał znaczenie ochronne, bowiem pijący wino z czary, kielicha czy pucharu nie widział najbliższego otoczenia, więc te dodatkowe oczy zapewniały mu w ten sposób bezpieczeństwo. Istnieje też obecnie inny pogląd badaczy, wskazujący na naczynie z oczami, czasami z zaznaczonym nosem, jako na rodzaj maski, dzięki której pijący stawał się czynnym uczestnikiem dionizjów. Jednymi z ważniejszych świąt związanymi z postacią boga Dionizosa w Atenach były Duże i Małe, czyli Wiejskie Dionizje. Te Małe obchodzono z okazji otwierania beczek z winem. Pierwszy dzień świąt związany był z kultem Dionizosa. Drugi był nazwany „Świętem dzbanów”, wówczas ulicami miasta ciągnęły te barwne korowody do świątyni boga, gdzie składano w ofierze wieńce i wylewano resztki niedopitego wina. Trzeci dzień nazywany był „Świętem garnków” i poświęcano go duszom zmarłym, które zapraszano na ucztę. Stąd widać, że była moda na połączenie dionizyjskich scen z motywem maski u wielu malarzy attyckich działających na przełomie VI na V w. p.n.e. w dzielnicy Keramejkos, która była też największą ateńską nekropolią. Tam podczas prowadzonych od początku XX wieku prac archeologicznych oprócz pochówków, stel czy reliktów budowli świątynnych i murów miejskich znajdowano mnóstwo ceramiki, m.in. były to urny, lekyty, które związane były z tradycyjnymi obrzędami pogrzebowymi.

Autor: dr Barbara Pospieszna