Bernhard Schmid – konserwator i naukowiec
W dziejach restauracji zamku XIX i XX stulecia jedną z wybitnych postaci był dr Bernhard Schmid. Jego malborski epizod życia trwał ponad pół wieku. Związany był przede wszystkim z zamkiem, ale dużo czasu poświęcał historii, architekturze i sztuce, zwłaszcza zachodniopruskiego regionu. Pasję tę odziedziczył po swoim wuju ze strony matki, którym był znany historyk i heraldyk Ernst von der Oelsnitz, potomek starego pruskiego rodu.
Bernhard urodził się 26 września 1872 roku w Bernburgu nad Soławą. Po ukończeniu w 1891 roku gimnazjum w Kołobrzegu, gdzie mieszkał z rodzicami, postanowił studiować w Wyższej Szkole Technicznej (Technische Hochschule) w Berlinie-Charlottenburgu. Jego nauczycielem był znany architekt i konserwator zabytków profesor Carl Schäfer. On to zaszczepił w młodych architektach, również u Schmida, zainteresowanie średniowieczną architekturą. Młody Bernhard i tak już w gimnazjum przejawiał spore zainteresowanie historią i zabytkami. Zachowany w zbiorach Muzeum Zamkowego w Malborku notatnik z lat 1885-1889 zawiera różne wypisy dotyczące dziejów Niemiec, sztuki oraz heraldyki.
Po pomyślnie zdanych egzaminach końcowych na uczelni, a później w Królewskiej Ministerialnej Komisji Wojskowej i Budowlanej, w dniu 18 lipca 1895 roku otrzymał tytuł budowniczego rządowego (Regierungs Bauführer). Pierwszą praktykę zawodową odbył Schmid w urzędzie rejencji w Koblencji. Tam zainteresował się zamkami nadreńskimi. Czuł jednak, że architektura dawnego państwa zakonnego jest mimo wszystko bardziej pociągająca. Po raz pierwszy do Malborka przyjechał w 1897 roku. Został tu asystentem Conrada Steinbrechta, który kierował restauracją zamku. Podczas tej praktyki w Malborku dał się poznać jako znawca gotyckiej architektury i niezły rysownik. Podnosił też swoje kwalifikacje zawodowe. 25 listopada 1899 roku zdał egzamin i uzyskał tytuł pracownika służby państwowej – rządowego mistrza budowlanego (Regierungs Baumeister). W styczniu roku następnego otrzymał stały etat w Królewskim Zarządzie Odbudowy Zamku w Malborku (Schloßbauverwaltung Marienburg).
Podczas pierwszych lat na zamku Schmid wykonywał inwentaryzacje elewacji przed i po rekonstrukcji. Pod kierunkiem Steinbrechta rysował projekty odtworzenia fragmentów zamku, przede wszystkim skrzydła wschodniego na Zamku Średnim. Zajmował się również powiększaniem zbiorów detalu architektonicznego.
Pierwszym poważniejszym zadaniem była odbudowa spalonego w 1899 roku dachu ratusza na Starym Mieście. Praca ta, poprzedzona zebraniem bogatego materiału historycznego i dokumentacyjnego, stała się dla młodego mistrza budowlanego furtką do zrobienia kariery. Dzięki zaangażowaniu i fachowym nadzorze podczas odbudowy ratusza w 1901 roku, Schmid otrzymał propozycję objęcia stanowiska konserwatora prowincjonalnego dla Prus Zachodnich z siedzibą w Malborku. Funkcję tę zaczął pełnić od 1 stycznia 1903 roku. W 1906 roku uzyskał tytuł powiatowego inspektora budowlanego (Kreisbauinspektor).
Sześcioletni staż na zamku malborskim był nie tylko czasem spędzonym na działalności architektonicznej. Wówczas też Schmid zbierał materiały do swoich licznych publikacji naukowych poświęconych zabytkom z terenu Prus. Pełniąc obowiązki konserwatora opublikował trzy tomy katalogu zabytków sztuki dla powiatów suskiego, sztumskiego i malborskiego. Interesował się budownictwem fachwerkowym, kościołami wiejskimi, rzeźbą gotycką czy ratuszami. Jego bibliografia obejmuje kilkadziesiąt pozycji naukowych i wiele prac o charakterze popularyzatorskim, cennych także dla współczesnego badacza.
Najważniejszym momentem w życiu Bernharda Schmida było objęcie 1 lipca 1922 roku stanowiska kierownika Zarządu Odbudowy Zamku w Malborku. Nastąpiło to po przejściu Conrada Steinbrechta na emeryturę. Schmid będąc długoletnim współpracownikiem Zarządu i fachowym pomocnikiem Steinbrechta był dla ministerstwa w Berlinie jedynym kandydatem do objęcia tego urzędu. 22 września tego samego roku uzyskał tytuł wyższego radcy budowlanego (Oberbaurat).
Bernhard Schmid urzędował w Malborku aż do 1945 roku. W okresie tym udało mu się przeprowadzić kilka zmian architektonicznych w wyglądzie zamku. Część z nich była wcześniej projektowana przez Steinbrechta, część wypłynęła dzięki wiedzy i doświadczeniu samego Schmida. Najważniejsze było ukończenie prac rekonstrukcyjnych na Wałach Plauena, w tym odbudowa Bramy Nowej i bastei, restauracja kaplicy domowej w Pałacu Wielkich Mistrzów oraz zamknięcie murem brzegowym nad Nogatem zespołu zamkowego od południowego zachodu. Jak pisze w opublikowanym dwadzieścia lat po wojnie tekście Karl Hauke, współpracownik Schmida, podchodził on do restauracji Malborka w całkiem inny sposób niż jego wielki poprzednik. Wynikało to niewątpliwie z jego szerokiego spojrzenia na różnorodne zabytki. Nie skupiał się tylko na architekturze zakonnej i recepcji średniowiecza w Malborku. Był wybitnym znawcą historii sztuki całych Prus.
Autor: Artur Dobry
Literatura
- Artur Dobry, Denkmalpflegerische Tätigkeit Bernhard Schmids auf der Marienburg; [w:] Kunsthistoriker und Denkmalpfleger des Ostens, Der Beitrag zur Entwicklung des Faches im 19. und 20. Jahrhundert, Kunsthistorische Arbeiten der Kulturstiftung der deutschen Vertriebenen, Band 5, Bonn 2007, s. 111-117.
- Artur Dobry, Dwudziestowieczne koncepcje odbudowy kaplicy domowej wielkich mistrzów na zamku w Malborku, [w:] Spotkania Malborskie im. Macieja Kilarskiego, cz. 3, Malbork 2010, s. 213-224.
- Wiesław Sieradzan, Bernhard Schmid (1872-1947). Księgozbiór prywatny ostatniego niemieckiego konserwatora zamku w Malborku. Próba rekonstrukcji, Malbork 2011.
- Ryszard Rząd, Bernhard Schmid (1872–1947). Kilka uwag o jego działalności na zamku w Malborku, [w:] Teraźniejszość przeszłości. Muzealnictwo i historiografia w Gdańsku i na Pomorzu do roku 1945, Gdańsk 2021, s. 332-349.