Obraz „Pożegnanie Calasa z rodziną”
W kolekcji malarstwa MZM znajduje się, zakupiony w 1973 roku, niewielki obraz olejny na płótnie (44 x 54 cm) z 2 poł. XVIII wieku, noszący tytuł Pożegnanie Calasa z rodziną, nr inw. MZM/MRT/61 (fot.1). Na jego odwrocie widnieje francuski tytuł Les Adieux de Calas, a sa Famille.
Jean Calas (1698-1762), mieszczanin i kupiec z Marsylii został oskarżony przez trybunał w Tuluzie na łamanie kołem i spalenie na stosie. Miała to być kara za rzekome zabicie syna Ludwika, zamierzającego jakoby przejść na katolicyzm. Już po wykonaniu wyroku okazało się, że syn Calasa popełnił samobójstwo. Rozgłos bulwersującemu opinię publiczną wydarzeniu nadał francuski filozof Wolter, piętnując egzekucję w eseju „O nietolerancji”. Około 1765 roku Daniel Chodowiecki (1726-1801) – urodzony w Gdańsku, wybitny berliński malarz i rytownik, wykonał w technice olejnej na płótnie obraz ilustrujący i zarazem piętnujący postępek trybunału wobec Calasa (obecnie w Gemäldegalerie w Berlinie).
Fot. 1. Pożegnanie Calasa z rodziną, obraz olejny, wg Daniela Chodowieckiego, w zbiorach Muzeum Zamkowego w Malborku, 2.poł. XVIII w.
Po dobrym przyjęciu przez publiczność dzieła malarskiego, Chodowiecki wykonał w 1768 r. akwafortę popularyzującą historię skazańca (obecnie w zbiorach m.in. Muzeum Narodowego w Gdańsku, Westpreusschises Landesmuseum w Münster oraz Musée Carnavalet w Paryżu). Na fali szerokiego rezonansu, jaki wywołała historia niesłusznie straconego mieszczanina, zaczęły powstawać liczne malarskie naśladownictwa ryciny, do których należy zaliczyć także płótno malborskie.
Obraz z kolekcji MZM ilustruje chwilę pożegnania Jeana Calasa tuż przed egzekucją. Dramatyczna scena rozgrywa się w mrocznym wnętrzu więziennej celi. Skąpe oświetlenie wydobywa centralnie usytuowaną grupę osób: siedzącego na drewnianej skrzyni Calasa w otoczeniu trzech córek oraz strażnika więziennego uwalniającego z kajdan jego lewą nogę. Na prawo, nieco w głębi, inna grupa postaci z omdlewającą żoną skazańca w asyście dwóch mężczyzn, z których jeden nalewa staruszce sole trzeźwiące. Po przeciwległej stronie majaczy wydobyta z półmroku postać mnicha w asyście dwóch uzbrojonych żołnierzy. Dramaturgię sceny potęgują ostre refleksy światła padające na twarze zgromadzonych oraz gesty ich rąk. Obraz wpisuje się w popularny w dobie Oświecenia nurt sentymentalizmu, typowy dla mieszczańskiego malarstwa tego okresu.
Autor: Ewa Witkowicz-Pałka
Literatura
- Daniel Chodowiecki. Direktor der Berliner Akademie. Ausstellung vom 11.Oktober 1997 bis 11. Januar 1998. Westpreussisches Landesmuseum, Münster (katalog wystawy), s. 12-13
- Michaelis Rainer, Die Deutschen Gemälde des 18. Jahrhunderts, Kritischer Bestandskatalog SMB Gemäldegalerie, Berlin 2002, s. 39 – 42.
- Wolter, Traktat o tolerancji napisany z powodu śmierci Jana Calasa, Warszawa 1988, s. 13-20.