Szkatuła Christopha Mauchera

Jednym z ważniejszych obiektów będących przykładem złotego okresu gdańskiego bursztynnictwa, jego osiągnięć w tym rzemiośle, możliwości technologicznych, aż wreszcie rozwiniętego artyzmu jest szkatuła z końca XVII wieku, wykonana przez Christopha Mauchera. Barokowa szkatuła, bogato dekorowana elementami rzeźbiarskimi, płaskorzeźbionymi, grawerowanymi  z licznymi przedstawieniami figuralnymi, zoomorficznymi i roślinnymi odnosi się do historii i postaci zaczerpniętych z mitologii.
 
Całość konstrukcji wsparto na czterech nogach, złączonych ze sobą rzeźbioną listwą o płynnej linii, gdzie na jej przedzie, na muszli zasiada bóg mórz i oceanów Posejdon, a towarzyszy mu orszak hippokamposów – mitycznych stworzeń pół koni, pół ryb. W centralnej części szkatuły, w niszy między kolumienkami, umieszczono postać kobiecą – być może jest to Amfitryta, żona Posejdona lub Afrodyta, bogini piękna i miłości.

Christoph Maucher, Szkatuła, k. XVII wieku, zbiory Muzeum Zamkowego w Malborku, fot. Bożena i Lech Okońscy

Scena wieńcząca szkatułę interpretowana jako Sąd Parysa lub grupę Charyt, fot. Bożena i Lech Okońscy

Wieko szkatuły zdobiono grupą trzech kobiet, u stóp jednej z nich umieszczono jabłko. Zgromadzonym towarzyszy chłopiec z psem oraz putta. Wskazane przedstawienie w literaturze interpretowane jest jako przedstawienie Sądu Parysa lub grupa Charyt – bogiń wdzięku, piękna i radości. Uwagę zwraca niezwykle precyzyjne opracowanie postaci, co jest bardzo trudne do osiągnięcia w tak kruchym i delikatnym materiale jakim jest bursztyn. Widoczne są miękko układające się załamania szat, loki, opracowanie twarzy i nadanie im indywidualnego charakteru, czy wymodelowane ciała z zaznaczonymi partiami mięśni.

Kolejnymi, skupiającym uwagę są bogato rzeźbione elementy dopełniające kompozycję szkatuły m.in. fryzy, płaskorzeźbione muszle, girlandy, maszkarony oraz szereg detali architektonicznych  nawiązujących do kamieniarki gdańskich budowli, a zwłaszcza do Kaplicy Królewskiej.

Fragment dekoracji korpusu szkatuły, fot. Bożena i Lech Okońscy

Muszle stanowiły jeden z popularniejszych motywów dekoracyjnych w XVII wieku, fot. Bożena i Lech Okońscy

Szczególnie interesującym jest wnętrze szkatuły, nie dostępne na co dzień. Na jej dnie rozmieszczono pięć medalionów, gdzie zawarte sceny odnoszą się do historii Afrodyty – cztery z nich zostały wykonane z kości słoniowej, na które nałożono płytki przezroczystego bursztynu. Przestawienie centralne zostało wygrawerowane i ukazuje scenę narodzin bogini, unoszącą się nad morzem, zasiadającą w rydwanie zaprzęgniętym w ptaki i obsypywaną kwiatami przez Amora.

Wnętrze szkatuły z pięcioma kaboszonami i bogatą dekoracją florystyczną, fot. Bożena i Lech Okońscy

Pan i Eros, fot. Bożena i Lech Okońscy

Afrodyta w rydwanie unosząca się nad brzegiem morza, fot. Bożena i Lech Okońscy

Wnętrze wieka z plakietką z wizerunkami Afrodyty z Aresem i Amorem fot. Bożena i Lech Okońscy

Elementy rzeźbione rozmieszczono również we wnętrzu pokrywy, umieszczono tam plakietkę z wizerunkiem Afrodyty z Aresem, którym towarzyszy Amor. Przedstawienie zostało ujęte w rozbudowanych, rozłożystych, niezwykle dekoracyjnych liściach akantu, który to motyw stał się charakterystyczny dla twórczości Christopha Mauchera.

Korpus szkatuły skonstruowano z przejrzystych płytek bursztynu, a wieko oraz jej dół wsparto na drewnianych listwach. Wykonanie tego typu konstrukcji stanowiło o najwyższej mierze kunsztu artystycznego. Rozwiązanie to wpłynęło także na odbiór dzieła, przepuszczone promienie światła przez korpus szkatuły uwydatniają poszczególne ornamenty konstrukcji, podkreślają niesamowitą gamę barwną żywicy, a cały obiekt nabiera lekkości.

 

Widok szkatuły po podświetleniu, fot. Bożena i Lech Okońscy

Christoph Maucher przybył do Gdańska ok. 1670 roku z Badenii-Wirtembergii. Nie należał do cechu bursztynniczego, przez co zwany był partaczem, nie przyjął również obywatelstwa miejskiego. W środowisku bursztynniczym postrzegano go jako konkurenta i  niejednokrotnie usiłowano umniejszyć jego dokonaniom, pisząc liczne skargi oraz donosy. Obdarzony niezwykłym talentem, przyjmował szereg zamówień, a wśród zleceniodawców znajdowały się dwory królewskie z całej Europy.

Autor: Katarzyna Kita

Literatura

  • Elżbieta Mierzwińska, Dzieje bursztynu: historia sztuki bursztynniczej i przewodnik po wystawie malborskiej, Malbork 1989.
  • Elżbieta Mierzwińska, Bursztyn w sztuce. Katalog wybranych obiektów ze zbiorów Muzeum Zamkowego w Malborku. Malbork 1998.
  • Elżbieta Mierzwińska, „Christophorus Maucher sculptor" - sylwetka gdańskiego bursztynnika z końca XVII wieku, [w:] Praeterita Posteritati. Studia z historii sztuki i kultury ofiarowane Maciejowi Kilarskiemu, pod red. M. Mierzwińskiego, Malbork 2001, s. 273-284.
  • Anna Sobecka, A new interpretation of the mythological iconography of the Malbork Casket, ‘Amberif 2018. International Symposium Amber. Science And Art. Abstracts’, 22-23 March 2018, p. 153-155.