Trzewik pochwy miecza z miejscowości Podzamcze koło Kwidzyna

1. Podzamcze, gm. Kwidzyn. Lokalizacja znaleziska (A. Janowski, E. Fudzińska, 2006, ryc.1, s. 395).

W 1968 roku Muzeum Zamkowe w Malborku pod kierownictwem Mieczysława Haftki prowadziło badania wykopaliskowe na stan. 10, osadzie wczesnośredniowiecznej w miejscowości Podzamcze koło Kwidzyna (ryc. 1). Zarejestrowano wówczas niewielką, owalną jamę produkcyjną, którą oznaczono jako obiekt nr 2. W obiekcie oprócz fragmentów naczyń ceramicznych wykonanych w technice całkowitego obtaczania, kości zwierzęcych, bryłki żużla żelaznego i fragmentu ostrza żelaznego natrafiono także na tytułowy zabytek – trzewik pochwy miecza (nr inw. 1968:9, nr kat. MZM/A/2017) (ryc. 2).

Opisywany zabytek zachował się fragmentarycznie w postaci górnej części jednej z połówek trzewika. Wysokość zachowanego fragmentu wynosi 49 mm, zaś szerokość to 40 mm.  Ma delikatną, ażurową budowę i wykonany został z brązu, techniką odlewania. Widoczny na trzewiku motyw dekoracyjny, to fragment silnie zgeometryzowanej i widzianej „od góry” sylwetki ptaka, w której rozeta przedstawia dziób i głowę, odchodzące półkole to szyja i tułów, a dwa okręgi to rozłożone skrzydła.

2. Trzewik pochwy miecza z miejscowości Podzamcze, gm. Kwidzyn, fot. Lech Okoński.

Zabytki tego typu są znaleziskami rzadkimi na terenie Polski (ryc. 3). Tym większą wartość ma okaz z Podzamcza. Typologicznie jest okazem z tzw. „grupy skandynawskiej” wg P. Paulsena, zaś wg V. Kazakevičiusa zaliczany byłby do typu Ib, wariant 2 (ryc. 4).  Obszar ich występowania ogranicza się tylko do wschodnich i południowych wybrzeży Morza Bałtyckiego. Więcej zabytków tego typu  znaleziono na Litwie oraz w okręgu kaliningradzkim (ryc. 5).

Miejsce produkcji trzewików typu Ib, do których należy okaz z Przedzamcza, jest kwestią złożoną. Zabytki tego typu uważa się, że są pochodzenia skandynawskiego, a na terenach zamieszkiwanych przez plemiona pruskie ten wariant trzewika jest importem. Bardzo ograniczone terytorium występowania zabytków typu Ib/2 do wschodnich i południowych wybrzeży Morza Bałtyckiego, sugeruje iż są one wytworem miejscowych rzemieślników, naśladownictwem trzewików typu Ib w wariancie 1, poprzez zapożyczenie formy i techniki wytwarzania. W świetle obecnego stanu wiedzy, prawdopodobne jest, że omawiany okaz trzewika z Podzamcza powstał na terenach pruskich i stamtąd dostał się nad Wisłę.

 

3. Znaleziska trzewików pochew mieczy w Polsce (A. Janowski, E. Fudzińska, 2006, ryc. 3, s. 397).

4. Trzewiki pochew mieczy typu I wg V. Kazakevičiusa (V. Kazakevičius, 1998, ryc. 2).

5. Znaleziska trzewików pochew mieczy typu Ib2 (A. Janowski, E. Fudzińska, 2006, ryc. 5, s. 399).

Większość zabytków wykonanych w stylu Borre, gdzie dominował ornament zoomorficzny, powstało w 1. połowie IX – 2. połowie X w. Generalnie trzewiki pochwy miecza tego typu datuje się na przełom X i XI w. lub początek XI w. Aczkolwiek okres ich użytkowania trwał zapewne kilkadziesiąt lat dłużej. Taka też chronologia jest prawdopodobna dla egzemplarza z Podzamcza, który odkryto w obiekcie datowanym na podstawie fragmentów ceramiki na XI w. Fakt znalezienia tylko fragmentu zabytku świadczyć może, że już wcześniej przestał on pełnić swą pierwotną funkcję. Prawdopodobnie do jamy poprodukcyjnej na osadzie w miejscowości Podzamcze, trafił już jako fragment, pełniący być może rolę surowca.

Podsumowując, trzewik pochwy miecza z Podzamcza jest jednym z kilkunastu tego typu okazów w Europie. Powstał przypuszczalnie pod koniec X w. na terenach pruskich, w środowisku związanym ze skandynawskim kręgiem kulturowym, a stamtąd dotarł nad Wisłę.

Autor: Ewa Fudzińska

Literatura

  • Mieczysław Haftka, Podzamcze, pow. Kwidzyn, badania 1968, Informator Archeologiczny, s. 275-276; Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych w miejscowości Podzamcze, pow. Kwidzyn na stanowisku nr 1 i 2 w latach 1967-1968 i 1994-1995, cz. 3: Opracowanie analityczne, maszynopis w Dziale Dokumentacji Naukowej Muzeum Zamkowego w Malborku.

  • Andrzej Janowski, Brązowe i srebrne trzewiki pochew mieczy z X-XIII w. z terenu Polski. Uwagi o proweniencji i datowaniu, "Acta Militaria Mediaevalia", II (2006), s. 23–50; Trzewiki pochew mieczy pochodzenia bałtyjskiego znalezione na współczesnych ziemiach polskich, "Pruthenia", t. VII (2012), s. 7–35. 

  • Andrzej Janowski, Ewa Fudzińska, Trzewik pochwy miecza z miejscowości Podzamcze koło Kwidzyna, "Pomorania Antiqua", t. XXI (2006), s. 395–409.

  • Andrzej Janowski, Łukasz Szczepański, Okucie pochwy miecza z Gardzienia koło Iławy. Przyczynek do studiów nad uzbrojeniem na pograniczu bałtyjsko-słowiańskim, "Komunikaty Warmińsko-Mazurskie", nr 3 (2018), s. 416–439.

  • Vytautas Kazakevičius, Iš vėlyvojo geležies amžiaus Baltų ginklų istorijos (kalavijų makštų galų apkalai), "Lietuvos Archaologija”, t. 15, s. 287-332.

  • Jan Żak, Importy skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku (część katalogowa), Poznań 1963; Importy skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku (część analityczna), Poznań 1967; Importy skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku (część syntetyczna), Poznań 1967.