Witraż z wizerunkiem płyty nagrobnej kardynała Fryderyka Jagiellończyka
Niewielka kwatera witrażowa w formie stojącego prostokąta o wym. 61 x 34 cm, wykonana w tradycyjnej technice witrażowej z zastosowaniem szkła barwionego „w masie”, opracowanego malarsko, partiami trawionego, łączonego za pomocą ołowianych listew o przekroju litery „T”. Przedstawia widok płyty nagrobnej z cało-postaciowym wizerunkiem kardynała Fryderyka Jagiellończyka (1468-1503), zdobiącej okazały grobowiec w bazylice archikatedralnej świętych Stanisława i Wacława na Wawelu. Witraż wiernie odwzorowuje kompozycję płaskorzeźbionej płyty nakrywającej tumbę wawelskiego nagrobka. Widzimy zatem ukazaną frontalnie, postać księcia kardynała stojącego w architektonicznej, gotyckiej arkadzie zamkniętej od góry trójłucznym, ażurowym baldachimem. Hierarcha nosi biskupie szaty pontyfikalne: długą, białą albę z bufiastymi rękawami, zielony, wzorzysty ornat zdobiony złotą, haftowaną kolumną (pretekstą) w formie biegnącego środkiem szaty wąskiego pasa; szyję i ramiona szczelnie otula obficie udrapowany humerał w kolorze alby. Na głowie dostojnika zdobiona haftem i wysadzana kamieniami wysoka mitra. Prawym ramieniem podtrzymuje długą laskę pastorału, lewym – pokaźną okutą księgę mszalną. Wszystkie te atrybuty godności biskupiej są bogato złocone. Dystynkcję modela oraz wymowną symbolikę szat dopełniają białe rękawiczki i wąski manipularz z frędzlą, przewieszony przez lewy nadgarstek. Z kolei piastowane przez Fryderyka godności biskupie i kardynalskie podnoszą, towarzyszący mu w bocznych pasach arkady, pod ostrołucznymi baldachimami, patroni Polski: święci Wojciech i Stanisław. W narożach arkady dwie pary herbów: u góry, pod kapeluszami kardynalskimi, dwukrotnie powtórzone godło Rzeczpospolitej; u dołu, pod biskupimi infułami, herb Krakowskiej Kapituły Katedralnej (z prawej) oraz arcybiskupów gnieźnieńskich (z lewej). Sepulkralny charakter wizerunku akcentuje obecność sporego lwa u stóp kardynała – symbolu władzy, sprawiedliwości i odwagi.

Witraż z wizerunkiem płyty nagrobnej kardynała Fryderyka Jagiellończyka (fot. Lech Okoński)
Arkadę obiega majuskułowa, łacińska inskrypcja identyfikacyjna: HIC FEDERICUS ADEST KAZMIRI CLARA PROPAGO REGIS ET AUGUSTAE SPES ERAT ALTA DOMUS MANQUE SACER CULMEN CARDO VENISSET IN ALTUM NI TANTUM RAPERET MORS PROPERATA DECUS + SED DUM SALVA TAMEN VOLVIT FORTUNA NOCERE PROFUIT SINAMUH CESSIT ET ASTRA TENET +
Fryderyk był dziewiątym potomkiem króla Kazimierza Jagiellończyka (1427-1492) i Elżbiety Rakuszanki (1436-1505). Od najmłodszych lat był przysposabiany do piastowania wysokich funkcji w łonie Kościoła Powszechnego. W kwietniu 1488 r., zaledwie 20-letni królewicz, nie mając jeszcze święceń kapłańskich, został biskupem krakowskim. W roku 1493 otrzymał nominację na arcybiskupa gnieźnieńskiego, a wkrótce potem sakrę kardynalską. Od tej chwili był najwyższym dostojnikiem Kościoła w Polsce. Z tej racji brał aktywny udział w kreowaniu polityki państwa. Zmarł w wieku 35 lat. Ciało kardynała złożono w reprezentacyjnym grobowcu, ufundowanym w roku 1510 przez Zygmunta I Starego. Stosownie do wysokiej rangi zmarłego, miejsce pochówku wyznaczono w prezbiterium archikatedry, tuż przed wielkim ołtarzem. Specjalnie zamówiona, płaskorzeźbiona płyta nagrobna z wizerunkiem Fryderyka Jagiellończyka, stanowiąca pierwowzór omawianego witraża, została odlana w brązie w znanym w ówczesnej Europie warsztacie rodziny Vischerów, czynnym w Norymberdze od połowy XV do końca XVI wieku. Wykonanie płyty przypadło Peterowi Vischerowi Starszemu, natomiast opracowanie projektu – samemu Albrechtowi Dürerowi. Powstało w ten sposób dzieło na miarę królów, artystycznie wysmakowane, najwyższych lotów.
Autorem witrażowej wersji płyty nagrobnej Fryderyka – młodszej od oryginału Vischera o cztery stulecia – jest pochodzący z Fryburga, ceniony niemiecki malarz i konserwator witraży Fritz Geiges (1853-1935). Jego autorstwo oraz metrykę witraża potwierdza sygnatura położona na rewersie kwatery: Prof F. Geiges Freiburg Br1907.
Autor: Ewa Witkowicz-Pałka
Literatura
- Ewa Witkowicz-Pałka, Witraże w zbiorach Muzeum Zamkowego w Malborku (katalog), Malbork 2014, s. 202-203.
- Maciej Łagiewski, Kolekcja rodziny Starowieyskich (katalog wystawy), Wrocław 2002.